Şehristan Rivayetleri

Serhat Poyraz'ın ilk romanı Şehristan Rivayetleri ilk satırından son satırına kadar yazarın harcadığı emeği hissettiren romanlardan. Bir kuyumcu ustası titizliği ile uzun süre üzerinde çalışılmış, cümle cümle işlenmiş bir metin bu. İnsanın okuduğu metinde bu özeni hissetmesi, aynı zamanda yazarın okuyucuya duyduğu saygıyı da hissetmesi demektir bir bakıma. Poyraz belli ki roman sanatına gönül vermiş. Gönül vermek gerek şarttır ama yetmez, aklını da eklemiş. Malum roman evrenimizde çeşitli nedenlerle roman "işi"ne gönül vermiş çok yazıcı var ama aklı da devreye sokabilen sanatçı sayısı nadir. Belli ki roman sanatı üzerinde de düşünmüş. Binbir şaşaa ile önümüze sürülen çalakalem yazılmış, yüzyıllar öncesini bugünün dili ve düşünce kalıpları ile anlatmaya kalkışan abuk subuk metinlerin roman etiketi ile çok satanlar listelerini işgal ettiği bugünlerde, o listelerde yer bulamaması başarısızlığının değil başarısının göstergesi olacaktır. Poyraz her şeyden önce romanın bir dil problematiği olduğunu kavramış. Romanda yoğun olarak kullanılan Osmanlıca, Farsça, Arapça sözcükler salt bir giydirme işlevi görmüyor. Eski bir dil kullanmanın böyle bir kolaylığı, cazibesi ve etkileyiciliği vardır. Dilinizi eskittiğiniz zaman, güzel ve farklı yazıyormuş izlenimi verebilirsiniz. Oysa nasıl anlattığınız kadar ne anlattığınız da önemlidir. Poyraz'ın dili göz boyamıyor, o dili sanki yıllardır kullanıyormuş, o dilde düşünüyormuş gibi doğal ve başarılı. Fakat şunu da hemen belirtelim bir baş yapıttan söz etmiyoruz.

Şehristan Rivayetleri kesin tarihi verilmeyen bir zaman diliminde (ancak romanda Piştov yaygın olarak kullanıldığına göre 17. yüzyıl olabilir) Konstantiniye / İstanbul'da geçer. Poyraz romana iyi bir başlangıç yaparak okuyucunun merakını tetiklemeyi ve konuyu açacağı noktaya kadar taşımayı başarmış. Rivayete göre kökü Konstantiniye'ye dayanan, Osmanlı döneminde de yaşamaya devam eden değişik loncalar varmış. Bu loncalardan birisi de dönemin bir tür mafya örgütlenmesi gibi düşünebileceğimiz kiralık katiller loncası imiş. Anlatının kahramanı Yavuz Ali adında ergenlik sınırında bir dilenci loncasının mensubu olan çocuk, katiller loncasının önemli üyelerinden Kara Agop tarafından romanın heyecanlı başlangıcını oluşturan olay vesilesi ile devşirilir. Yavuz Ali büyük bir titizlikle atılan her adımın, alınan her kararın titizlikle belgelendiği bu loncada uzun yıllar süren, farklı boyutları olan ciddi bir eğitim sürecinden geçecektir. Bu süreçte hocası Pencüyek isimli bir başka ilginç karakter olacaktır. Poyraz anlatısını yerinde müdahalelerle dallandırıp, daha sonra okuyucunun emek harcayarak bulması gereken bağlantı noktaları yaratarak katmanlar oluşturmaya çalışmış. Dolayısıyla birden fazla kahramanı olan bir hikâye var önümüzde. Romanın başlangıcında alıntılanan pek meşhur Mısırlı düşünür Meknûni'nin ölümü ve öldürmeyi sorgulayan paragrafı romanın bir tür entelektüel izleğini oluşturuyor. Yani fazla kafa yormak istemeyen okur için metin Bir Yavuz Ali ve Ali Cengiz ya da Kara Agop – Pencüyek macerası sunarken, daha meraklı ve kafa yormayı seven okur için başka katmanlar oluşturmaya çalışıyor. Bu çerçevede okurken dikkatli olmak, arada şöyle bir anılan, ya da girip çıkan, masalı, hikâyesi anlatılan karakterleri bir kenara not almakta fayda var. Yoksa Poyraz'ın üzerinde kafa yorduğu kurguyu çözemeyebilir, romanı bitirdiğinizde kafanızdaki soru işaretlerini gideremeyebilirsiniz.

Romanın anlatıcısı bize ilk sayfada şunu söylüyor: "Bu hikâyeye kimileri inanmış, kimileri ondan ürkmüş, kimileri de gülmekten ölmüştür." Hikâyenin ürkütücü olması bahsine pek katılmamakla birlikte, gülmek, ya da eğlence bahsine katılıyoruz. Poyraz'ın bu zorlu metni, kuşkusuz zaman zaman ritim sorunları yaşansa da, genel olarak, keyifle yazdığını hissedebiliyor ve gerekli dikkati gösterirseniz bu keyfe, tabiri caiz ise hınzırlıklara ortak olabiliyorsunuz.

Ancak tüm bu saydığımız olumlu unsurların yanısıra romanımızın temel sorunlarından birisi olan roman kahramanlarına, kişilerine derinlik kazandırılması, bir nevi üç boyutlu hâle getirilebilmesi problemi bu romanda da ortaya çıkıyor. Poyraz dil ve kurgu ile yoğun olarak uğraşırken kişilerini ihmal etmiş. Hikâyemiz Yavuz Ali'nin, öldürme, can alma eylemini büyük bir sorun hâline getirdiğini anlatmaya çalışıyor ama biz bunu gerektiği şiddette hissedemiyoruz. Biz hissedemeyince Yavuz Ali'nin ne kadar hissettiğini sorgulamaya başlıyoruz. Beri yandan Kara Agop'da izlediğimiz değişimin nedenlerini, keza Pencüyek'in başına gelen olayın nedenini, kişiler arasındaki problemlerin kaynağını anlamakta güçlük çekiyoruz, hatta pek anlayamıyoruz. Romanın kadınsız bir evren kurduğu eleştirisini ise daha önce yapıldığı için sadece okuyucuya hatırlatmak amacıyla değinerek geçiyoruz. Kuşkusuz bundan 300, 400 yıl önce yaşamış insanlarda bugünün insanının çelişkilerini, varoluşsal problemlerini arıyor değiliz, ama roman kişilerini harekete geçiren dinamikler yeterli ağırlıkta vurgulanamadığı zaman hikâye kendi iç dinamiklerini kazanamayıp yazarın keyfi ile ilerleyen bir anlatıya dönüşme tehlikesi ile karşı karşıya geliyor. Bu durum ise romandan ziyade çizgi romanı akla getiriyor. Mâlum, meşhur edebiyat eserlerinin çizgi roman uyarlamaları, yapısal zorunluluk nedeniyle derin kişilik tahlillerini es geçerek, o canlı kanlı, pişmanlıklarla, aşkla, kızıl ile karayla, suçla cezayla kavrulan kahramanları tıpkı çizginin iki boyutu gibi düzleştirir, o güzelim romanları basit bir Tom Miks, Texas macerasına dönüştürür. Poyraz'a, emeğine haksızlık etmek istemem ama metni okurken zaman zaman Şehristan Rivayetleri'nin harika bir çizgi roman olacağını düşündüm. Poyraz kişilerin tasvirini ihmal ederken İstanbul'un harika çizimlerini yapmayı başarmış sözcüklerin gücü ile. Kimbilir belki (şanslı olduğumuz bir konu) çok sayıdaki yetenekli çizerlerimizden birisinin dikkatini çeker, ilerde nefis çizimlerle bir çizgi roman uyarlamasını okuma şansı elde ederiz. Bir ilk roman için son derece başarılı olan Şehristan Rivayetleri ilgiyi ve hoşgeldini hak ediyor, gönül rahatlığı ile tavsiye ediyoruz.